พบฐานรากปราสาทขอมใกล้ลำน้ำก่ำ 

          แสดงว่าชุมชนในยุคน้ันกระจายตัวรอบเมืองหนองหารหลวง แต่ด้วยเหตุผลที่ไม่ทราบแน่ชัดสิ่งก่อสร้างเหล่านี้มีเพียง "ฐานราก" แสดงว่าต้องมีเหตุการณ์อย่างใดอย่างหนึ่งเกิดขึ้นทำให้เกิดการทิ้งงานอย่างกระทันหัน

              ทีมงานสำรวจครั้งนี้นำโดย "บ่าวคำเลาะ" หรืออาจารย์วรวิทย์ ตงศิริ และผมสรรค์สนธิ บุณโยทยาน นักพิภพวิทยา เข้าไปที่พื้นที่เมื่อ 18 เมษายน 2564 เพราะได้ข่าวว่ามีการพบศิลาแลงก้อนสี่เหลี่ยมกระจัดกระจายอยู่ใกล้แหล่งน้ำที่บ้านปู่พึ่ม ต.บ้านโพน อ.โพนนาแก้ว สกลนคร เมื่อเข้าสำรวจก็พบจริงๆแต่ต้องลุยป่าหญ้าเข้าไปจึงจะเห็น ขณะเดียวกันผู้ใหญ่บ้านให้ข้อมูลเพิ่มเติมอีกว่ายังมีอีกแห่งนึงอยู่ที่วัดป่าฝาง ตำบลนาตง ห่างออกไปราว 1-2 กิโลเมตร   

 

 

บ่าวคำเลาะ หัวหน้าทีมสำรวจ 

 

แผนที่แสดงพิกัดฐานรากปราสาทขอมริมลำน้ำก่ำ อำเภอโพนนาแก้ว

 

ฐานรากปราสาทขอมมี 2 แห่ง ที่บ้านปู่พึ่ม ต.บ้านโพน และวัดป่าฝาง ต.นาตง อ.โพนนาแก้ว

 

พิกัดสถานที่ตั้งฐานรากปราสาทขอม บ้านปู่พึ่ม และวัดป่าฝาง

 

ภาพขยายบริเวณที่ตั้งฐานรากปราสาทขอมวัดป่าฝาง มีฐานรากปราสาท 3 หลัง

 

       คำถาม ทราบได้อย่างไรว่าเป็นฐานรากปราสาทขอม

       คำตอบ 

          1.วัสดุที่ใช้เป็นศิลาแลงก้อนสี่เหลี่ยม มีการตัดแต่งเป็นรูปทรงเราขาคณิต และมีการเจาะรูเหมือนก้อนหินที่ใช้สร้างปราสาทขอม

 

ศิลาแลงที่ตัดเป็นก้อนสี่เหลี่ยมกระจัดกระจายอยู่ทั่วไป

 

มีหลักฐานการเจาะรูเหมือนหินที่ใช้ก่อสร้างปราสาทขอมทั่วไป

 

กองศิลาแลงที่ริมแหล่งน้ำ บ้านปู่พึ่ม ต.บ้านโพน (ภาพจากสถาบันภาษา ศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร)

 

ศิลาแลงที่ถูกตัดเป็นรูปปืนเพื่อประกอบเข้ากับส่วนใดส่วนหนึ่งของตัวปราสาท

 

          2.มีการวางฐานรากปราสาทสอดคล้องกับ "พิกัดดาราศาสตร์" 

          ฐานรากปราสาทที่พบมี 3 แห่ง ทั้งหมดวางตัวตามแนวทิศ "เหนือ - ใต้ และตะวันออก - ตะวันตก" ตามสะเป็กของปราสาทขอมที่พบในจังหวัดสกลนคร เช่น ปราสาทภูเพ็ก และปราสาทนารายณ์เจงเวง     

 

 

 

 

 

ฐานรากปราสาทสอดคล้องกับพิกัดทางดาราศาสตร์

 

 

 

 

 

 

ฐานรากปราสาททำมุมตรงกับพิกัดดาราศาสตร์อย่างแม่นยำ

 

 

 

 

 

 

 

       คำถาม

          ทำไมปราสาทเหล่านนี้จึงก่อสร้างได้เพียงฐานรากเท่านั้น

       คำตอบ

          ปราสาทที่พบเหล่านี้น่าจะสร้างในยุคเดียวกับปราสาทภูเพ็กบนยอดภูเขา +520 เมตร ที่ บ้านภูเพ็ก ตำบลนาหัวบ่อ อำเภอพรรณานิคม และเหตุผลที่ถูกทิ้งงานอาจมาจาก 2 สมมุติฐาน

          1.ตามตำนานหนองหารหลวงที่กล่าวว่า ........... เมื่อสิ้นพญาสุวรรณภิงคาร เกิดภัยแล้งติดต่อกันถึง 7 ปี ราษฏรทำนาไม่ได้เกิดความอดยากขัดสนข้าวปลาอาหารจนไม่อาจทนทานได้ เจ้านายขอมในเมืองหนองหารหลวงจึงอพยพครอบครัวกลับไปยังเมืองอินทปัฐเสียหมดไม่มีชาวขอมเหลืออยู่เลย ทำให้เมืองหนองหารหลวงกลายเป็นเมืองร้าง (อ้างอิงจาก ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นสกลนคร โดย ผศ.สพสันติ์ เพชรคำ มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร) โครงการก่อสร้างต่างๆจึงถูกยกเลิกโดยปริยาย

           2.ความเห็นส่วนตัวของผมเชื่อว่าโครงการก่อสร้างเหล่านี้ (รวมถึงปราสาทภูเพ็ก บนยอดภูเขา) อยู่ในช่วงปลายรัชสมัยของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 และขณะกำลังก่อสร้างได้เพียงฐานรากก็เกิดการเปลี่ยนแผ่นดินกระทันหัน ทำให้เจ้านายรวมทั้งแม่ทัพนายกองต้องรีบกลับไปยังเมืองหลวงทิ้งงานก่อสร้างเอาไว้ก่อนและหวังว่าจะกลับมาดำเนินการให้เสร็จภายหลัง แต่เหตุการณ์ถึงขั้นเลวร้ายคืออาณาจักรขอมเข้าสู่ภาวะขัดแย้งรุนแรงระหว่างความเชื่อในศาสนาพราหมณ์ฮินดูกับพุทธนิกายมหายานในรัชสมัยของพระเจ้าชัยวรมันที่ 8 สิ่งก่อสร้างจำนวนมากที่สร้างในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ซึ่งนับถือศาสนาพุทธ ถูกรื้อทิ้ง ทำลายและดัดแปลงให้เป็นสัญญลักษณ์ของศาสนาฮินดู เมื่อสิ้นรัชสมัยของพระเจ้าชัยวรมันที่ 8 อาณาจักรขอมเข้าสู่ "โหมดขาลง" หัวเมืองต่างๆที่เคยอยู่ในอาณัติก็เริ่มตีตัวออกห่าง เช่น เมืองสุโขทัย และเมืองทางเหนือที่ต่อมากลายเป็นอาณาจักรล้านช้าง เมืองหนองหารหลวงจึงถูกปล่อยทิ้งไร้การดูแลเป็นเวลานาน และเมื่อถึงคราวที่อาณาจักรล้านช้างเข้ามาครอบครองราวพุทธศตวรรษที่ 19 ก็ไม่ได้ให้ความสนใจที่จะบูรณะปราสาทขอม ตรงกันข้ามปราสาทหลายแห่งถูกดัดแปลงเป็นศิลปะล้านช้าง เช่น พระธาตุเชิงชุม (เดิมเป็นปราสาทขอมอยู่กลางเมืองหนองหารหลวง)

 

       คำถาม

          เป็นไปได้หรือไม่ว่าปราสาทเหล่านี้สร้างเสร็จสมบูรณ์แล้ว แต่ถูกรื้อเอาวัสดุไปสร้างอย่างอื่นโดยคนรุ่นหลังๆ

       คำตอบ

          พิจารณาจากวัตถุพยานในพื้นที่ไม่น่าจะถูกรื้อ เพราะไม่พบเศษชิ้นส่วนหินทรายที่เป็นขอบประตู หรือเศษหินทรายที่เป็นทับหลัง หรือชิ้นส่วนสลักหักพังของรูปเคารพต่างๆ ปราสาทขอมหลายแห่งในพื้นที่จังหวัดสกลนครไม่สามารถหาหินทรายได้มากพอจึงต้องใช้ศิลาแลงเป็นฐานรากและใช้หินทรายเป็นตัวองค์ปราสาทที่มีการแกะสลักลวดลายต่างๆ เช่น ปราสาทนารายณ์เจงเวง หากปราสาทแห่งนี้สร้างเสร็จสมบูรณ์และถูกรื้อถอนในยุคต่อมาก็น่าจะมีเศษวัสดุหินทรายหลงเหลือให้เห็นบ้าง เช่นปราสาทดุม                     อย่างไรก็ตามหากสำรวจพบหลักฐานเพิ่มเติมก็จะมีคำอธิบายได้มากกว่านี้