กลุ่มชาติพันธุ์ไทโส้ ....... เป็นใคร ........ มาจากไหน?
อ่านหนังสือ "ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นสกลนคร" เขียนโดย ผศ.ดร.สพสันติ์ เพชรคำ คณะมนุษย์ศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร บทหนึ่งของหนังสือกล่าวถึง "กลุ่มชาติพันธุ์ไทโส้" โดยอธิบายว่า กลุ่ม "ไทโส้" หรือ "กะโส้" จัดอยู่ในตระกูลภาษาออสโตรเอเซียติก (Austro Asiatic) หรือมอญ-เขมร (Mon-Khmer) ...... เดิมอาศัยอยู่ในบริเวณตอนกลางของประเทศลาวแถบเมืองมะหาไซกองแก้ว และเมืองพิณ เมืองนอง เมืองวังอ่างคำ เมืองตะโปน
พ.ศ.2362 ตรงกับแผ่นดินล้นเกล้ารัชกาลที่ 3 พวกเขาอพยบเข้ามาอยู่ในแผ่นดินของอาณาจักรรัตนโกสินทร์โดยกระจายตัวอยู่ในเขตจังหวัดนครพนม สกลนคร มุกดาหาร และกาฬสินธุ์ ส่วนอีกกลุ่มเรียกว่า "บรู" อยู่ที่อุบลราชธานี ส่วนที่จังหวัดสกลนครพวกเขาตั้งถิ่นฐานที่ริมห้วย "กุดขมาน" ต่อมาได้รับการยกขึ้นเป็นเมือง "กุสุมาลย์" และมีการแยกตัวออกไปตั้งเมืองใหม่ที่ "โพธิไพศาล" และยังมีอีกกลุ่มเรียกว่า "โส้ทะวึง" อยู่ที่เชิงเขาภูพานตำบลปทุมวาปี อำเภอส่องดาว จากประสบการณ์ส่วนตัวพบว่า "บรู" ก็ตั้งถิ่นฐานอยู่ที่ตำบลนาใน อำเภอพรรณานิคม
ข้อสงสัยของผมคือ ........ เมื่อพวกเขามาจากอาณาจักรล้านช้าง (ปัจจุบันเป็นประเทศสปป.ลาว) ทำไมภาษาและรูปร่างหน้าตาของเขาเหล่านั้นจึง "แตกต่างอย่างสิ้นเชิง" กับชนเผ่าล้านช้าง ....... ขณะเดียวกันไม่ได้นับถือศาสนาพุทธเหมือนชาวล้านช้าง แสดงว่าถ้าย้อนอดีตไปไกลกว่านั้น "พวกเขาน่าจะไม่ใช่คนที่นี่"
เขาเหล่านี้เป็นใคร ..... มาจากไหน?
ขอตั้งทฤษฏีว่า "ไทโส้" คือชาวพื้นเมืองที่มาจากดินแดนอีสานตอนใต้และดินแดนเขมรต่ำ ปัจจุบันเป็นจังหวัดบุรีรัมย์ ศรีสะเกษ สุรินทร์ และชายแดนประเทศกัมพูชา เป็นกลุ่มชนที่มีภาษาของตนเองอีกทั้งรูปร่างหน้าตาก็แตกต่างจากคนอีสานทั่วๆไป ประเด็นคำถามคือทำไมจึงมาอยู่ที่สกลนคร นครพนม มุกดาหาร และบางจังหวัดของอีสาน
คำตอบที่ประมวลได้จากหลักฐานแวดล้อมบวกกับคิดเห็นส่วนตัวก็คือ พวกเขาจะอพยพจากถิ่นฐานเดิมขึ้นมาทางเหนือเพื่ออะไรเพราะดินแดนอีสานใต้ติดกับเทือกเขาพนมดงเร็กก็มีความอุดมสมบูรณ์สามารถหาอยู่หากินได้ตามอัตภาพ อีกทั้งผู้คนเหล่านี้ใช้ชีวิตอย่างเรียบง่ายเข้าตำราเศรษฐกิจพอเพียง ไม่มีความมักใหญ่ใฝ่สูง ไม่มีกองกำลังติดอาวุธในรูปแบบกองทัพ และไม่เคยมีระบบการปกครองในรูปแบบอาณาจักร
1.เขาเหล่านั้นเป็นคนในสังกัดอาณาจักรขอมโดยมีหน้าที่เป็นผู้ปฏิบัติงานก่อสร้าง ทำการเกษตร และดูแลสัตว์พาหนะต่างๆ เมื่ออาณาจักรขอมขยายอำนาจและขอบเขตการปกครองมาถึงบริเวณที่ปัจจุบันเป็นประเทศ สปป.ลาว และภาคอีสานผู้คนชาวโส้ก็ต้องมาด้วย อนึ่งเป็นที่น่าสังเกตว่าผู้คนเหล่านี้ไม่ได้นับถือศาสนาฮินดูและศาสนาพุทธนิกายมหายานเหมือนกับชาวขอม แต่มีความเชื่อที่เรียกว่า "บูชาผี" และประเพณีของตนเอง
ชาวโส้รับหน้าที่เป็นผู้ใช้แรงงานในการก่อสร้างบ้านเมืองและปราสาทน้อยใหญ่
พวกเขาทำงานอย่างชำนาญในการตัดหินและลำเลียงหินทางน้ำ
คนเหล่านี้คุ้นเคยกับการใช้ช้างในการทำงานเรียกว่าเป็น "ควาญช้างมืออาชีพ"
ภาระกิจสำคัญอีกอย่างก็คือเป็นผู้ดูแลการเกษตรกรรมเพื่อผลิตอาหารเลี้ยงกองทัพ
2.เมื่ออาณาจักรขอมเริ่มออกอาการเสื่อมถอยในคริสศตวรรษที่ 13 หลังจากสิ้นรัชกาลของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 กองทัพอันเกรียงไกรของชาวขอมก็พบกับสัจธรรมที่เรียกว่า "มวยขาลง" อาณาจักรน้องใหม่อย่างสุโขทัย ล้านช้าง และอยุธยาเริ่มผงาดขึ้นมาแทนที่ ดินแดนที่เคยเป็นอาณัติก็ถดถอยจนเหลือเพียงรอบๆเมืองหลวงอังกอร์ (ปัจจุบันคือเมืองเสียมเรียบ) กองทัพขอมจึงต้องกลับสู่มาตุภูมิเพื่อรักษาบ้านเมืองอันเป็นปราการสุดท้าย ชาวโส้ส่วนหนึ่งอาจมีความคิดว่าไหนๆก็มาอยู่ที่นี่นานหลายชั่วอายุคนแล้วจึงไม่อยากกลับไปถิ่นเดิม และการอยู่ที่นี่โดยไม่ต้องเป็นลูกน้องพวกขอมก็น่าจะเป็นมิติใหม่แห่งการใช้ชีวิตแบบชิวๆไม่มีอะไรมากดดัน ไม่ต้องรับผิดชอบงานหนักในการก่อสร้างปราสาทที่ไม่รู้ว่าเมื่อไหร่จะพอสักที พวกเขาจึงตัดสินใจอยู่ที่ดินแดนแห่งนี้
พวกเขาตัดสินใจตั้งหลักปักฐานอยูที่ดินแดนแถบแม่น้ำโขง
ส่วนบรรดาแม่ทัพนายกองและชาวขอมก็อพยพกลับเมืองหลวง
3.ทำไมกองทัพขอมไม่บังคับให้ชาวโส้ทั้งหมดกลับไปด้วยกัน ผมเชื่อว่าเมื่ออาณาจักรตกอยู่ในสภาพ "ถดถอย" ก็คงต้องเอาตัวรอดเป็นอันดับแรก และการเอาคนจำนวนมากไปอยู่ที่เมืองหลวงอาจเกิดภาระแบ่งปันอาหารการกินจึงเอาไปเท่าที่จำเป็นเช่นบรรดาหัวกระทิ นอกนั้นก็เข้าสูตร "ตัวใครตัวมัน"
4.ปัจจุบันชนเผ่าเหล่านี้กระจัดกระจายตามอำเภอต่างๆของนครพนม สกลนคร และมุกดาหาร มีข้อสังเกตที่ชัดเจนอย่างหนึ่ง คือ เขาไม่ค่อยชอบแต่งงานกับคนเชื้อสายอื่นๆ ทำให้ DNA ยังคงถูกอนุรักษ์ไว้เหมือนพันปีที่แล้ว ผมจึงเรียกเขาเหล่านี้ว่า "พิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต" หรือ "พิพิธภัณธ์ที่เดินได้ พูดได้ สัมผัสได้" อนึ่ง ความเห็นส่วนตัว ชนเผ่าที่มีแนวโน้มกลายพันธ์ุมากที่สุดในภาคอีสานตอนบนคือ "เผ่าผู้ไท" เพราะแต่งงานกับคนต่างถิ่นมากที่สุด โดยเฉพาะอย่างยิ่งแต่งงานกับข้าราชการที่มาจากส่วนกลาง หรือ คนกรุงเทพ ด้วยเหตุผล 2 ประการ
ก.สาวๆชาวผู้ไทหน้าตาและผิวพรรณดี
ข.มีการศึกษาดี เรียนสูงจบการศึกษาระดับปริญญาจำนวนมาก และมักมีอาชีพรับราชการ เช่น เป็นครู อนามัยตำบล เจ้าหน้าที่ อบต.
ตัวอย่างชัดเจนเชิงประจักษ์ คือเสียงลำเสียงลือถึงความสวยมีเสน่ห์ของ "สาวเรณูนคร" จังหวัดนครพนม ผมเคยรับราชการเป็นเกษตรและสหกรณ์จังหวัดนครพนม 6 ปี ระหว่าง 2545 - 2550 ได้ยินคำพูดบ่อยๆว่า "สาวเรณู ค่าดองแพง" หมายถึงหนุ่มๆที่จะไปขอแต่งงานต้องเตรียมค่าสินสอดไว้ให้ดีๆ
สถานภาพปัจจุบันของชาวโส้
จากข้อมูลทางประวัติศาสตร์พวกเขามาตั้งบ้านเรือนกระจัดกระจายอยู่ในจังหวัดสกลนคร นครพนม มุกดาหาร และบางจังหวัดในอีสาน เพื่อไม่ต้องแย่งแหล่งทำมาหากินในที่เดียวกัน ภาษาของพวกเขาไม่มี "ตัวหนังสือ" นานๆเข้าเป็นร้อยปีภาษาพูดก็เพี้ยนไปจนปัจจุบันพูดกันแทบไม่รู้เรื่อง ในหลักแห่งความเป็นจริง "ภาษาที่ไม่มีตัวเขียน" ย่อมมีความแปรเปลี่ยนได้ง่ายกว่า "ภาษาที่มีอักขระ" ขนาดภาษาที่มีอักขระ เช่น ภาษาอังกฤษที่เมืองแม่กับภาษาอังกฤษที่อเมริกา ออสเตเรีย และอัฟริกาใต้ก็ยังผิดเพี้ยนกันอย่างชัดเจนเมื่อกาลเวลาผ่านไปร้อยกว่าปี
ภาพถ่ายชาวโส้กำลังเล่น "สะโลอ๊อ" หรือ "สะลา" เมื่อ พ.ศ.2449 (จากสำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ กรมศิลปากร)
สรุป
ทั้งหมดนี้เป็นความคิดเห็นส่วนตัว หากท่านใดมีข้อมูลที่คมชัดกว่าก็ขอความกรุณาแบ่งปันกันนะครับ หรือประสงค์จะทำ ผศ. รศ. หรือ PhD ก็ลองเอา concept paper อันนี้ไปต่อยอด อนึ่งภาพวาดลายเส้นขาวดำเป็นผลงานของนายสีทา ฮุยพิทักษ์ อายุ 52 ปี ชาวบ้านกุสุมาลย์ ต.กุสุมาลย์ จ.สกลนคร แนะนำโดยคุณครูสุชีลา เพชรแก้ว ส่วนภาพวาดสีสวยๆผมถ่ายจากร้านอาหารในเมืองเสียมเรียบ กัมพูชา
ทฤษฏีที่ตั้งไว้จะถูกหรือไม่ "ชาวโส้ ชาวบรู ชาวโส้ทวึง" ซึ่งเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ในอำเภอกุสุมาลย์ และพรรณานิคม สกลนคร สืบเชื้อสายมาจากบรรพชนที่มากับกองทัพของอาณาจักรขอมและรับผิดชอบในภารกิจด้านแรงงานก่อสร้าง ดูแลสัตว์เลี้ยง และงานโยธาทั่วไป เมื่อขอมเสื่อมอำนาจพวกเขาจึงกระจัดกระจายตั้งถิ่นฐานในดินแดนอีสานตอนบนที่มีความอุดมสมบูรณ์ เช่น นครพนม สกลนคร และมุกดาหาร
