3 สุริยะปฏิทินคืออะไร

            บรรพชนชาวสุเมเรี่ยนที่เมืองนิปปูร์ (Nippur) ใช้ข้อมูลความสัมพันธ์ระหว่างโลกและดวงอาทิตย์สร้างปฏิทินขึ้นมาเป็นครั้งแรกเมื่อห้าพันปีที่แล้ว (Nippurian calendar) นับเป็นต้นแบบของปฏิทินในปัจจุบัน พวกเขาใช้ปรากฎการณ์สำคัญทางดาราศาสตร์เป็นตัวกำหนดช่วงเวลาต่างๆในรอบปี ดังนี้

1.วันเริ่มต้นของปีหรือปีใหม่ได้แก่วันที่กลางวันและกลางคืนเท่ากันพอดีในช่วงฤดูใบไม้ผลิ วันนี้ดวงอาทิตย์ขึ้นในทิศตะวันออกแท้(Due east) และตกในทิศตะวันตกแท้(Due west) เพราะทำมุมตั้งฉากกับเส้นศูนย์สูตรของโลก ปัจจุบันเรียกว่า วสันตวิษุวัต (Vernal equinox หรือ Spring equinox) ตรงกับวันที่      21 มีนาคม (หลังจากวันนี้ไปดวงอาทิตย์จะค่อยๆคล้อยไปทางทิศเหนือ และช่วงเวลากลางวันจะเริ่มยาวขึ้นเรื่อยๆ) ณ วันนี้ดวงอาทิตย์อยู่ในจักรราศีเมษ หรือแกะทองคำ (Aries) ทางดาราศาสตร์ถือว่าเป็นวันปีใหม่ โหราศาสตร์สากลก็เรียกว่าจุดเริ่มต้นของราศีเมษ หรือ ปีใหม่เช่นกัน (First point of Aries) 

2.เมื่อดวงอาทิตย์คล้อยไปทางทิศเหนือจนถึงจุดที่ไกลที่สุดแล้ว ณ วันนั้นเรียกว่า ครีษมายัน (Summer solstice) กลางวันจะยาวที่สุดในรอบปี ที่จังหวัดสกลนคร เส้นรุ้ง 17 องศาเหนือ กลางวันยาวถึง 13 ชั่วโมง กลางคืนเหลือเพียง 11 ชั่วโมง ถ้าเป็นที่ทวีปยุโรปและอเมริกา เส้นรุ้ง 30 องศาเหนือขึ้นไปกลางวันจะยิ่งยาวมากขึ้น ขนาดสามทุ่มยังสว่างอยู่เลยและยิ่งใกล้ขั้วโลกจะมองเห็นพระอาทิตย์ลอยอยู่ตอนเที่ยงคืน (Midnight Sun) ปัจจุบันตรงกับวันที่ 21 มิถุนายน ในวันนี้ดวงอาทิตย์ทำมุมฉากกับโลกที่เส้นรุ้ง 23.5 องศาเหนือ และดวงอาทิตย์ก็อยู่ในจักรราศีของกลุ่มดาวฤกษ์ปู (Cancer) จึงเรียกเส้นรุ้งนี้ว่า Tropic of Cancer 

3.จากนั้นดวงอาทิตย์จะเคลื่อนกลับมาทางเก่าและถึงจุดที่กลางวันเท่ากับกลางคืนอีกครั้งหนึ่ง แต่เป็นฤดูใบไม้ร่วง เรียกว่าศารทวิษุวัต (Autumnal equinox หรือ Fall equinox) หลังจากวันนี้กลางวันจะเริ่มหดสั้นเข้าเรื่อยๆ คราวนี้ดวงอาทิตย์ค่อยๆคล้อยกลับไปทางทิศใต้

4.เมื่อดวงอาทิตย์คล้อยไปถึงจุดไกลสุดในทิศใต้ กลางวันจะหดสั้นที่สุดในรอบปี ที่จังหวัดสกลนครเหลือเพียง 11 ชั่วโมง ตอนเลิกงานห้าโมงเย็นก็เกือบมืดแล้ว เรียกว่าเหมายัน (Winter solstice) วันนี้ดวงอาทิตย์ทำมุมฉากกับโลกที่เส้นรุ้ง 23.5 องศาใต้ และดวงอาทิตย์ก็อยู่ในกลุ่มดาวฤกษ์จักรราศีแพะทะเล (Capricornus)  จึงเรียกเส้นรุ้งนี้ว่า Tropic of Capricorn หลังจากวันนี้ไปแล้วกลางวันจะเริ่มยาวขึ้นอีกและดวงอาทิตย์ค่อยๆคล้อยกลับไปทางทิศเหนือจนถึงจุดเดิมที่ปีใหม่ หรือวสันตวิษุวัต           

ทั้งหมดนี้กินเวลาทั้งสิ้นประมาณ 365.25 วัน ดังนั้นจึงปัดเศษให้ไปรวมกันเป็น 1 วัน ใน

ปีที่สี่ เดือนกุมภาพันธ์จึงมี 29 วันทุกๆ 4 ปี บรรพชนในสมัยก่อนไม่มีปฏิทินติดข้างฝาเหมือนพวกเราในปัจจุบัน จึงใช้ตำแหน่งการขึ้นของดวงอาทิตย์เป็นตัวบ่งชี้ว่าขณะนี้เราอยู่ในช่วงฤดูอะไร และเพื่อให้ง่ายต่อการสังเกตจึงทำเครื่องชี้ในรูปแบบของสิ่งก่อสร้าง เช่น

หน้า 35

ปราสาท เสาหิน หน้าต่าง ฯลฯ โดยให้ผู้สังเกตยืนอยู่ในจุดใดจุดหนึ่งที่มองเห็นดวงอาทิตย์ในยามเช้าได้ง่าย สำหรับปราสาทภูเพ็กน่าจะเป็นช่องประตูและหน้าต่างโดยดูจากแบบแปลนฐานราก แต่เสียดายที่สร้างไม่เสร็จเพราะมีการผละงานเสียก่อน    

          บรรพชนในอาณาจักรทั่วโลกได้รับการถ่ายทอดเทคโนโลยีนี้จากจุดเริ่มต้นที่เมโสโปเตเมีย ไม่ว่าจะเป็นชาวอียิปส์ที่ลุ่มน้ำไนล์ ชาวพื้นเมืองดั่งเดิมในทวีปอเมริกากลางและอเมริกาใต้ ชาวภารตะในชมพูทวีป และชาวขอมในเอเซียตะวันออกเฉียงใต้ที่รับอารยะธรรมมาจากอินเดีย ในสมัยนั้นกิจของมนุษย์ที่จำเป็นต้องใช้สุริยะปฏิทินมี 2 ประการหลักๆ กล่าวคือ

1.วันสำคัญทางศาสนาและวันเฉลิมฉลอง เช่นวันบูชาพระศิวะต้องให้ตรงกับวสันตวิษุวัตเพราะถือว่าเป็นวันศักดิ์สิทธิ์ หรือวันบูชาพระวิษณุตรงกับครีษมายันเพราะเป็นวันที่พระอาทิตย์ร้อนแรงที่สุด เมื่อวันที่ 21 มิถุนายน 2545 ที่ผ่านมาชาวอังกฤษจำนวนหนึ่งถึงกับลงทุนเปลือยกายเต้นรำถวายที่หน้ากองหินปริศนา (Stonehenge) เป็นข่าวดังไปทั่วโลก ชาวเมโสโปเตเมียถือว่าวันวสันตวิษุวัตเป็นวันปีใหม่ ปัจจุบันปีใหม่เปลี่ยนไปอยู่ที่ 1 มกราคม เพราะการออกพระราชกฤษฏีกาของโป๊ปเกกอร์รี่ ที่ 13 แห่งกรุงโรม (Pope Gregory XIII) เมื่อวันที่ 15 ตุลาคม พ.ศ.2125 ประกาศใช้ปฏิทินที่ชื่อว่า Gregorian calendar ซึ่งใช้เป็นปฏิทินสากลในปัจจุบัน สำหรับประเทศไทยเรากำหนดวันปีใหม่ตรงกับมหาสงกรานต์ คือวันที่ 13 เมษายน มหาสงกรานต์ก็แปลว่าการเคลื่อนที่ของดวงอาทิตย์เพื่อเปลี่ยนจักรราศีใหม่ที่ยิ่งใหญ่ คือเปลี่ยนจากจักรราศีมีน (Pisces) ไปยังจักรราศีแกะทองคำ (Aries) ซึ่งตามหลักดาราศาสตร์และโหราศาสตร์ถือเป็นจักรราศีแรกของปีจึงยิ่งใหญ่(มหา) แต่จริงๆแล้วเรามีสงกรานต์ทุกเดือนเพราะดวงอาทิตย์เปลี่ยนจากจักรราศีหนึ่งไปยังอีกจักรราศีหนึ่ง ตามหลักดาราศาสตร์และโหราศาสตร์สากล วันมหาสงกรานต์น่าจะตรงกับวสันตวิษุวัต 21 มีนาคม แต่โหราศาสตร์ของไทยเราช้ากว่าโหราศาสตร์สากลเกือบเดือนจึงทำให้จักรราศีแกะทองคำ (Aries) ของเรากลายเป็นวันที่ 13 เมษายน แทนที่จะเป็น 21 มีนาคม อย่างไรก็ตามโดยหลักการถือว่ายึดหลักดาราศาสตร์เดียวกันเพียงแต่นับวันที่ต่างกันเท่านั้น ประเทศไทยเริ่มใช้ปฏิทินเกเกอร์เรี่ยนเมื่อ พ.ศ.2431 ในรัชการที่ 5 ต่อมาจอมพล ป.พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีได้ออกกฎหมายเปลี่ยนวันปีใหม่เป็น 1 มกราคม ตามชาติตะวันตก จากเอกสาร http://kaladarshan.arts.ohio-state.edu/seasia/angkor.html มีเหตุผลเชื่อได้ว่าพระเจ้าสุริยะวรมัน ที่ 2  ผู้สร้างนครวัด พ.ศ.1656 – 1693 ขึ้นครองราชในวันวสันตวิษุวัต ขณะเดียวกันศาสนาบาไฮ (Bahai) ซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองไฮฟ่า (Haifa) ประเทศอิสราเอลก็ถือว่าวันนี้เป็นวันปีใหม่ ศาสนาพุทธมหายานในประเทศญี่ปุ่นมีพิธีเรียกว่า ฮิงัน ปีละ 2 ครั้ง ในช่วงวันวสันตวิษุวัต และศารทวิษุวัต ศาสนาพุทธก็ต้องใช้สุริยะปฏิทินเป็นตัวกำกับช่วงฤดูกาลของวันสำคัญ เช่น วันมาฆะบูชาต้องอยู่ในฤดูแล้งก่อนวันวสันตวิษุวัต เพราะคงไม่ดีแน่ถ้าพระสงฆ์พันกว่ารูปไปชุมนุมกันกลางฤดูฝน วันเข้าพรรษาต้องอยู่ในช่วงต้นฤดูฝนกึ่งกลางระหว่างครีษมายันกับศารทวิษุวัต  และวันลอยกระทงน่าจะอยู่ในช่วงก่อน เหมายัน ประมาณ 1 เดือน แต่วันสำคัญเหล่านี้ต้องอาศัย

หน้า 36

ปฏิทินจันทรคติ (Lunar calendar) โดยใช้วันพระจันทร์เต็มดวง (ขึ้น 15 ค่ำ) หรือ แรม 1 ค่ำ เมื่อปี พ.ศ.2544 วันลอยกระทงตรงกับ 31 ตุลาคมซึ่งเฉียดเข้ามาใกล้ฤดูฝน จึงต้องมีการปรับให้ถอยกลับไปอยู่ในเดือนพฤศจิกายน โดยวิธีชดเชยให้มีเดือน 8 สองครั้ง ทุกๆ 2 – 3 ปี เพราะปฏิทินจันทรคติสั้นกว่าสุริยะคติ  ปีละ 11 วัน หากไม่มีการปรับ 8-8 วันลอยกระทงจะร่นขึ้นไปเรื่อยๆจนไปอยู่กลางกลางฤดูฝนในปี 2550 ขณะเดียวกันก็ต้องให้พระเข้าพรรษากลางฤดูแล้ง และ

หน้า 6

ออกพรรษากลางฤดูฝน เมื่อถึงปี พ.ศ. 2553 อย่างไรก็ตามปฏิทินของศาสนาอิสลามใช้จันทรคติอย่างเดียวโดยไม่สนใจสุริยะคติ ดังนั้นเทศกาลถือศีลอด (รามาดาน) และออกจากศีลอด (ฮารีรายอ) จึงเคลื่อนที่ไปเรื่อยๆทุกฤดูกาล ในช่วงปี 2517 – 2519 ผมเป็นพัฒนากรตรี อยู่ที่อำเภอละงู จังหวัดสตูล คุ้นเคยกับประเพณีของชาวมุสลิมเป็นอย่างดี ในช่วงเดือน “รามาดาน”ผมต้องกินข้าวถึงวันละ 5 มื้อ คือกลางวันกินตามปกติ 3 มื้อ แต่พอตกกลางคืนและดึกๆบรรดาโต๊ะอีหม่ามซึ่งรู้จักกันดีจะมาชวนผมกินร่วมกับพวกเขาอีก 2 มื้อ ตอน 3 ทุ่ม กับหลังเที่ยงคืน 

2.กำหนดช่วงเพาะปลูกที่ถูกต้องตามฤดูกาล ในสมัยก่อนข้าวที่ใช้ปลูกทั่วไปเป็นพันธุ์พื้นเมืองที่ ไวต่อช่วงแสง (Photo sensitive) หากปลูกไม่ถูกต้องตามฤดูกาลจะได้ผลผลิตน้อยเพราะต้องใช้ช่วงแสงของวันสั้นในระยะศารทวิษุวัต (Autumnal equinox) 23 กันยายน กระตุ้นให้ออกดอก เช่นข้าวเจ้าพันธุ์ขาวดอกมะลิ 105 และ ข้าวเหนียวพันธุ์ กข.6 ซึ่งมักเรียกว่าข้าวนาปี ชาวขอมน่าจะใช้สุริยะปฏิทินเป็นตัวชี้ฤดูทำนาที่เหมาะสมเพื่อให้ได้ผลผลิตสูง อย่างไรก็ตามในปัจจุบันกรมวิชาการเกษตรใช้เทคโนโลยีปรับปรุงพันธุ์ใหม่ๆให้ปลูกเมื่อไหร่ก็ได้เรียกว่าข้าวนาปรัง เช่น กข.7 กข.23 ปทุมธานี –1 ชัยนาท – 1 แต่คุณภาพการหุงต้มและความอร่อยสู้พวกพันธุ์นาปียังไม่ได้ สำหรับเมืองหนองหานหลวงควรปักดำในช่วงจักรราศีปูและจักรราศีสิงห์ (กลางเดือนกรกฏาคม – กลางเดือนสิงหาคม) เพื่อให้ข้าวตั้งท้องในราววันศารทวิษุวัต 23 กันยายน และไปเก็บเกี่ยวประมาณปลายเดือนพฤศจิกายน

 อาจารย์เสถียร พรหมชัยนันท์ ผู้เชี่ยวชาญการปลูกข้าวขาวดอกมะลิ 105 ของเครือเจริญโภคภัณฑ์ เจ้าของเทคโนโลยีหว่านวันแม่ เกี่ยววันพ่อ ยืนยันว่าข้าวหอมพันธุ์นี้มีความเกี่ยวข้องกับดาราศาสตร์อย่างแน่นอนเพราะจะตั้งท้องจากการถูกกระตุ้นด้วยช่วงแสงอาทิตย์ซึ่งเริ่มหดสั้น ตั้งแต่จักรราศีหญิงสาว (Virgo)วันที่ 24 สิงหาคม หรือเท่ากับ 1 เดือนก่อนวันศารทวิษุวัต จนถึงสิ้นสุดจักรราศีแพะทะเล(Capricornus) วันที่ 20 มกราคม หรือเท่ากับ 1 เดือนหลังวันเหมายัน แต่ช่วงที่ดีที่สุดคือให้ตั้งท้องในราววันที่ 17 -24 กันยายน ซึ่งเป็นช่วงวันศารทวิษุวัต เทียบได้กับสุภาพสตรีอายุประมาณ       18 - 21 ปี โดยปลูกให้อยู่ในช่วง วันที่ 25 กรกฎาคม – 12 สิงหาคม อย่างไรก็ตามยังสามารถปลูกในช่วงเวลาหลังจากนี้ไปจนถึง 31 ธันวาคม แต่ผลผลิตอาจจะลดลงไปตามส่วนเพราะอายุการเจริญเติบโตสั้นลง   

 ชาวยุโรปในสมัยโบราณก็อาศัยสุริยะปฏิทินในการกำหนดช่วงผสมพันธุ์สัตว์เลี้ยงให้ตกลูกในฤดูที่มีอาหารอุดมสมบูรณ์หรือหว่านข้าวสาลีให้ตรงตามฤดูกาล ชาวเผ่ามายาในทวีปอเมริกากลางก็กำหนดวันเก็บเกี่ยวผลโกโก้ตามฤดูกาล