อย่าเห็นความดีเล็กน้อยแล้วไม่กระทำ

นพ.วิธาน ฐานะวุฑฒ์    หัวใจใหม่ ชีวิตใหม่ เชียงราย
              drwithan@hotmail.com

      
              เมื่อหลายปีก่อนผมเคยได้ยินนิทานเรื่องหนึ่งต้องขออภัยถ้ามีความผิดพลาดในรายละเอียดบางประการเกี่ยวกับเรื่องเล่านี้ เป็นประมาณว่าที่ชายหาดแห่งหนึ่งมีปลาดาวมาเกยตื้นเป็นจำนวนมากเป็นล้านๆ ตัวเต็มชายหาดไปหมด ปลาดาวเหล่านี้ยังไม่ตายแต่กำลังจะตายจากแสงแดดที่เริ่มแผดเผาร้อนแรงขึ้นทุกนาที เด็กผู้หญิงเล็กๆ คนหนึ่งเดินเล่นที่ชายหาดจึงพยายามช่วยโยนปลาดาวกลับลงไปในทะเลทีละตัวๆ ชาวประมงหนึ่งเดินผ่านมาเห็นเข้าก็ร้องบอกเด็กหญิงคนนั้นว่า ไม่มีประโยชน์ไม่มีความหมายอะไรหรอกกับการกระทำอย่างนั้นเสียเวลาเปล่าๆ เด็กหญิงร้องตอบว่า สำหรับตัวที่ยังอยู่ติดอยู่ชายหาดอาจจะไม่มีความหมายอะไร แต่สำหรับตัวที่ถูกโยนลงไปในทะเลแม้เป็นจำนวนเพียงน้อยนิดแต่ก็มันก็ยังคงมีชีวิตอยู่และมีความหมายกับมันมาก
             ในนิยายบู๊ลิ้มของโกวเล้งพูดเสมอๆ ว่า "อย่าเห็นความดีเล็กน้อยแล้วไม่กระทำ" และความจริงมีต่ออีกว่า "อย่าเห็นความชั่วเล็กน้อยแล้วกระทำ" ด้วย
             ในหนังสือที่โด่งดังมากที่สุดเล่มหนึ่งของโลกที่ชื่อ "The Alchemist" ของเปาโล โคเอโยแปลเป็นหนังสือภาษาไทยแล้วให้ชื่อว่า "ขุมทรัพย์ที่ปลายฝัน" บอกไว้ว่า "เราทุกคนในโลกนี้ล้วนมีบทบาทสำคัญในประวัติศาสตร์ของโลกทั้งสิ้นเพียงแต่คนส่วนใหญ่ไม่รู้เท่านั้นเอง"
             ในสมุดบันทึกของผมได้จดคำพูดหนึ่งของ อ.หมอประเวศ วะสี ไว้ตั้งแต่สมัยที่ยังเป็นนักเรียนแพทย์นานร่วมยี่สิบกว่าปีมาแล้วว่า "ให้มีความปิติสุข" กับ "ความสำเร็จเล็กๆ" ของงานที่กระทำ
             ในภาพยนตร์เรื่อง "Pay It Forward" ที่เป็นเรื่องราวของเด็กอายุ 9 ขวบทดลองทำความดีเล็กๆ สามอย่างแล้วเกิดผลกระทบไปทั่วประเทศก็เป็นตัวอย่างที่ดีของผลของการกระทำเล็กๆ แบบนี้
             เรื่องที่เล่ามาทั้งหมดข้างต้นล้วนแล้วแต่เป็นเรื่องของ "สิ่งเล็กๆ" ทั้งสิ้น
             ตรรกะในรูปแบบที่คนส่วนใหญ่มักจะเข้าใจเป็นเรื่องของการทำมากได้มาก-ทำน้อยได้น้อย ออกแรงมากได้ผลมาก-ออกแรงน้อยได้ผลน้อย เป็นตรรกะที่มีพื้นฐานมาจากกลศาสตร์ของนิวตันเป็นตามสูตร F=ma แรงเท่ากับผลคูณของมวลกับอัตราเร่ง หมายความว่าถ้าจะให้เกิดแรงเยอะก็ต้องใช้มวลหรืออัตราเร่งที่เพิ่มขึ้นตรงไปตรงมาแบบเส้นตรงแบบสมการทางคณิตศาสตร์แบบชั้นเดียว
             แต่ความจริงที่เกิดขึ้นในโลกใบนี้หรือทั้งจักรวาลนี้ ไม่ได้ตรงไปตรงมาหรือเป็นไปตามตรรกะแบบข้างต้นนั้นเสมอไป สมการทางคณิตศาสตร์ในธรรมชาตินั้นเป็นสมการเชิงซ้อนทั้งสิ้น มนุษย์ก็เป็นประดิษฐกรรมของธรรมชาติ เวลาคิดเรื่องของมนุษย์จึงน่าจะใช้สมการเชิงซ้อนที่ไม่ตรงไปตรงมาแบบสมการชั้นเดียวของนิวตัน เรื่องนี้วิทยาศาสตร์ที่เกิดขึ้นมาใหม่อย่างควอนตัมฟิสิกส์และทฤษฎีอื่นๆ ได้เขียนบอกไว้อย่างชัดเจนว่า มีความไม่แน่นอนเกิดขึ้นเสมอและหนึ่งในทฤษฎีที่น่าสนใจที่เป็นวิทยาศาสตร์ใหม่นี้ก็คือ "ทฤษฎีไร้ระเบียบ" ที่บอกถึงมหัศจรรย์ของการออกแรงเพียงเล็กน้อยแต่สามารถส่งผลมหาศาลถึงขึ้นเปลี่ยนแปลงระบบทั้งระบบได้ที่เรียกกันว่า "Butterfly Effect" หรือคำพูดที่เราหลายคนอาจจะเคยได้ยินบ่อยๆ ก็คือ "ผีเสื้อขยับปีกที่ปักกิ่งจนทำให้เกิดพายุทอร์นาโดที่ฟลอริด้า"
             ทฤษฎีนี้บอกเราว่า
             หนึ่ง
              "การออกแรงแม้เพียงเล็กน้อย" ถ้าเหมาะสมและสามารถหรือบังเอิญก็ตามไปกระทำยัง "วงจรขยาย" (Amplify Loop) ก็อาจจะสามารถส่งผลขยายไปเรื่อยๆ จนกระทั่งสามารถเปลี่ยนแปลงทั้งระบบได้
             สอง
             ทุกส่วนของระบบโดยเฉพาะอย่างยิ่งกับสิ่งมีชีวิต มีความเกี่ยวข้องเชื่อมโยงถึงกันและกันได้อย่างแยกไม่ออก ไม่ได้เป็นกลไกแบบแยกส่วนตามวิธีคิดแบบกลศาสตร์อีกต่อไป
             มีตัวอย่างมากมายที่เป็นรูปธรรม
             การล้มของกำแพงเบอร์ลิน ในช่วงนั้นไม่มีนักเศรษฐศาสตร์คนไหน ไม่มีนักการเมืองคนไหนจะคาดคิดว่าจะเกิดเหตุการณ์แบบนั้นได้
             ชัยชนะของสิทธิเสรีภาพของคนผิวดำในสหรัฐอเมริกา จนสามารถออกมาเป็นกฏหมายที่เท่าเทียมกันได้สำเร็จเกิดจากการที่ผู้หญิงผิวดำบ้านนอกคนหนึ่งที่ไม่มีชื่อเสียงใดๆ ปฏิเสธและไม่ยอมสละที่นั่งให้กับคนขาวบนรถเมล์คันหนึ่งตามกฎหมายเดิมในปี 1952 เป็นต้น
             ด้วยความเคยชินกับกรอบคิดแบบเก่าของนิวตัวที่ฝังตัวอยู่ในสมองของมนุษย์อย่างพวกเรามานานอย่างน้อยก็ร่วมสามร้อยกว่าปี "ความดีเล็กน้อย" เหล่านั้นอาจจะดูเหมือน "ไร้ความหมาย" เช่น การยิ้มให้กับตำรวจจราจรที่ช่วยโบกรถตอนเช้า การเก็บเศษขยะหนึ่งชิ้นที่ตกอยู่หน้าเราในสวนสาธารณะไปใส่ถังขยะ การหยุดรถยนต์เพื่อให้คนเดินข้ามถนน ฯลฯ
             ต่างๆ เหล่านี้ล้วนแล้วแต่เป็น "เล็กน้อย" ทั้งสิ้น แต่เราไม่รู้หรอกครับว่า "เล็กน้อย" เหล่านี้ "อาจจะ" ส่งผลมหาศาลได้หากว่า "บังเอิญหรือสามารถ" ไปกระตุ้นถูก "วงจรขยาย" ของระบบได้ ซึ่งพวกเรามักจะเผลอไปคิดถึง "ทำมากได้มาก" เมื่อเผชิญกับปัญหายิ่งใหญ่ก็เลยทำให้ไม่ค่อยมีกำลังใจจะทำอะไรเสียเลยเพราะคิดว่าทำเล็กทำน้อยไม่เกิดผลอะไรเหมือนกับชาวประมงในนิทานข้างต้น
             ผมอยากจะยืนยันว่า ความคิดเรื่อง "การกระทำเล็กๆ น้อยๆ" นั้นแม้จะดูฝืนดูขัดกับความรู้สึกที่เคยชินของเรา แต่ด้วยทฤษฎีทางวิทยาศาสตร์แบบใหม่ที่นำมาอธิบายก็สามารถทำให้พวกเรา "เชื่อ" ได้ว่าการกระทำเล็กๆ น้อย ๆ เหล่านั้นอาจจะสามารถ "ส่งผล" ได้จริง
             ที่สำคัญที่สุดแค่เราทำอะไรที่ดีแม้เพียงเล็กๆ น้อยๆ จากการ "คิดดีๆ" เราก็ได้ทำให้เซลล์ทุกเซลล์ของร่างกายของเราทั้ง 75,000,000,000,000 เซลล์ได้รู้สึก "อิ่มเอิบและซาบซ่าน" ไปแล้วซึ่งไปตรงกับคำว่า "ปิติ" ในทางพุทธศาสนาที่อาจจะส่งให้เกิดผลที่มหาศาลอย่างคาดไม่ถึงก็เป็นไปได้

เอกสารประกอบการให้คำปรึกษา

งานอาจารย์ที่ปรึกษา  วท.สกลนคร

วันที่  ๔   เมษายน  พ.ศ.๒๕๔๙