วันที่ 21 มีนาคม 2551 แกนของโลกตั้งฉากกับดวงอาทิตย์ หรืออีกนัยหนึ่งแสงอาทิตย์ตกกระทบกับผิวโลกด้วยมุม 90 องศา ที่เส้นศูนย์สูตร ทำให้กลางวันเท่ากับกลางคืน เป็นจุดเริ่มต้นของฤดูใบไม้ผลิ ภาษาดาราศาสตร์เรียกว่า “ วสันตวิษุวัต” (Vernal equinox) ปรากฏการณ์นี้เกิดขึ้นทุกๆปีเป็นปกติ แต่ปีนี้ไม่ธรรมดาเพราะมีปรากฏการณ์ที่นานปีจะมีครั้ง คือ ตรงกับขึ้น 15 ค่ำ เดือน 4 พระจันทร์เต็มดวง เป็นวันฟังสวดพระปะติโมกข์ และจะเห็นดาวเพ็ก (ดาวศุกร์) ขึ้นตอนรุ่งสาง ย้อนเหตุการณ์ของตำนานอุรังคธาตุที่เรียกว่า “ เพ็กมุสา” ราวกับถ่ายทอดสดย้อนหลังเป็นพันปี ส่วนชาวคริตส์คงต้องฉลองใหญ่เช่นกันเพราะ วัน “ อีสเตอร์ ซันเดย์” หรือ “ ปาสก้า” (Pascha) ของปีนี้หมุนกลับมาตรงกับเหตุการณ์เมื่อวันที่พระเยซูสิ้นพระชนม์บนไม้กางเขน

     ชาวสกลนครคงจะคุ้นเคยกับเรื่องราวของตำนานอุรังคธาตุ ที่กล่าวถึงการแข่งขันสร้างปราสาทระหว่างฝ่ายหญิงกับฝ่ายชาย เพื่อตัดสินว่าใครจะได้พระอุรังคธาตุซึ่งพระมหากัสปะนำมาจากชมพูทวีปไปบูชา ฝ่ายชายตกลงจะสร้างปราสาทบนยอดภูเขาที่ชื่อว่าดอยแท่นอยู่นอกตัวเมืองหนองหารหลวง ส่วนฝ่ายหญิงนำโดยพระนางนารายณ์เจงเวงชายาของพระยาสุวรรณภิงคารเจ้าเมืองหนองหารหลวง เงื่อนไขการแข่งขันระบุว่าให้เริ่มต้นสร้างปราสาทพร้อมกัน และทันทีที่เห็นดาวเพ็ก (ดาวพระศุกร์) ก็ให้หยุดก่อสร้าง แล้วมาดูว่าใครสร้างเสร็จหรือไม่เสร็จ ผู้ชนะจะได้พระอุรังคธาตุไปบูชาตามสัญญา ครั้นเมื่อถึงเวลาลงมือก่อสร้างฝ่ายชายประมาทว่าผู้หญิงคงไม่มีน้ำยาก็เลยชะล่าใจหันไปสร้างทางเดินก่อน ส่วนตัวปราสาทค่อยรอทีหลังคิดว่ายังไงก็เสร็จทัน ขณะเดียวกันฝ่ายหญิงเริ่มใช้หมัดเด็ดของสตรีเพศโดยแต่งตัวลักษณะล่อแหลมถ้าเป็นปัจจุบันอาจเรียกว่าสายเดี่ยวไปยั่วกิเลศ ทำให้ฝ่ายชายไม่เป็นอันทำงานทำการ ครั้งพอใกล้ถึงรุ่งสางฝ่ายหญิงปล่อยหมัดเด็ดชุดสอง จุดโคมไฟขึ้นฟ้าและหลอกว่าดาวเพ็กขึ้นแล้วฝ่ายชายจึงละทิ้งการก่อสร้าง ทำให้ปราสาทบนดอยแท่นไม่เสร็จ ต่อมาจึงรู้ว่าโดนหลอกแต่ก็ช้าไปต๋อยกลับลำไม่ทันแล้ว ปราสาทหลังนี้จึงถูกขนานนามว่า “ เพ็กมุสา” และกลายมาเป็น “ ปราสาทภูเพ็ก” หรือ “ พระธาตุภูเพ็ก” อย่างที่เห็นในปัจจุบัน

     อาจกล่าวได้ว่าอาณาจักรเขมรโบราณหรือที่เรียกติดปากว่า “ ขอม” เปรียบเสมือนอาณาจักรโรมันแห่งเอเชียอาคเนย์ ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 12 – 17 อาณาจักรนี้คลอบคลุมภาคกลาง ภาคใต้ตอนบน ภาคเหนือตอนล่าง และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ของประเทศไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสมัยของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ราว พ.ศ.1723 – 1763 เป็นยุคขอมเรืองอำนาจอย่างสุดๆ พระราชอาณาจักรของพระองค์กว้างใหญ่ไพศาล และมีโครงการก่อสร้างมากมาย ได้แก่ เมืองขนาดใหญ่(นครธม) ถนนเชื่อมระหว่างเมือง ที่พักกลางทาง ปราสาทน้อยใหญ่ สะพานหินซึ่งเป็นเขื่อนทดน้ำชลประทาน และที่ขาดไม่ได้คือ อโรคยาศาล (โรงพยาบาลชุมชน) จำนวน 102 แห่ง กระจายอยู่ทั่วพระราชอาณาจักร เป็นที่ทราบดีในแวดวงของนักโบราณคดีว่าท่านวรมันองค์นี้นับถือศาสนาพุทธมหายานอย่างแรงกล้า พระองค์ทุ่มเทงบประมาณและกำลังคนอย่างมหาศาลในการก่อสร้างปราสาทเพื่อแสดงความศัทธาต่อพระโพธิสัตว์ เช่น ปราสาทบายน ปราสาทตาพรมปราสาทนาคพัน และตัวเมืองนครธม แต่พอถึงสมัยของพระเจ้าชัยวรมันที่ 8 ราว พ.ศ.1786 – 1838 พระองค์นับถือศาสนาฮินดูและแอนตี้ผลงานของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 อย่างชนิดตายไม่ต้องเผาผีกัน มีคำสั่งให้ทำลายพระพุทธรูปและพระโพธิสัตว์ทั่วราชอาณาจักร ที่ปราสาทตาพรมปรากฏหลักฐานชัดเจนว่ามีการลบทิ้งรูปสลักของพระโพธิสัตว์ หรือไม่ก็ดัดแปลงให้เป็นรูปศิวะลึงค์ ปราสาทที่ยังก่อสร้างได้ครึ่งๆกลางๆถูกดัดแปลง หรือไม่ก็ทิ้งร้างในทำนองประชดประชัน

     ปราสาทภูเพ็ก ที่ตำบลนาหัวบ่อ อำเภอพรรณนานิคม จังหวัดสกลนคร เป็นแห่งหนึ่งที่สร้างได้เพียงพื้นฐานและข้างฝาของห้องวิมาน และถูกทิ้งร้างยืนตระหง่านอย่างเดียวดายบนยอดเขาสูง 500 เมตร จากระดับน้ำทะเล เนื่องจากพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 สิ้นพระชนม์เสียก่อน และไม่มีผู้ใดสานงานต่อเนื่องจากสาเหตุข้างต้น ประกอบกับอาณาจักรขอมในยุคต่อจากพระเจ้าชัยวรมันที่ 8 เดินเข้าสู่สัจธรรมที่ว่า “ เมื่อถึงจุดสูงสุดแล้วสูเจ้าจำต้องโรยราไปตามกาลและเวลา” ปราสาทภูเพ็กจึงมีสภาพเท่าที่เห็น อย่างไรก็ตามถ้าคิดนอกกรอบแบบ “ เอาอุปสรรคเป็นอุปกรณ์” ปราสาทแห่งนี้เป็นวัตถุพยานที่สะท้อนภาพในแง่มุมของศาสนา ดาราศาสตร์ และข้อขัดแย้งทางการเมืองอย่างชัดเจน เริ่มต้นจากการเลือกสถานที่ก่อสร้าง ปุโรหิตผู้รับผิดชอบโครงการต้องมองหาภูเขาที่สูงที่สุดและมีรูปร่างเหมือน “ เขาพระสุเมร” ต้องมีการปรับแต่งพื้นดินบนยอดเขาให้ราบเรียบเพื่อให้ตัวปราสาทตั้งอยู่ริมหน้าผาด้านทิศตะวันออกและทำมุมกวาด 90 องศา จากทิศเหนือ ตามความเชื่อวันศักดิ์สิทธิ์ของปฏิทินมหาศักราช (Saka calendar) ที่กำหนดให้ตรงกับ “ วสันตวิษุวัต” (Vernal equinox) กลางวันเท่ากับกลางคืน ดวงอาทิตย์ขึ้นที่ทิศ “ ตะวันออกแท้” (Due east) แสงอาทิตย์ยามเช้าตรู่จะส่องตรงเข้าไปยังประตูห้องวิมานเพื่อเป็นพลังในการประกอบพิธีของเจ้านายชั้นสูง จากการสำรวจอย่างละเอียดพบว่าหินทรายที่ใช้ก่อสร้างถูกนำมาจากหน้าผาด้านทิศตะวันตก อยู่ห่างออกไปประมาณ 400 เมตร ปัจจุบันยังมีร่องรอยของการตัดหินทุกขั้นตอน เริ่มจากการทำเครื่องหมายตีเส้นกำหนดรูปร่างบนแท่งหิน การเซาะร่องได้เพียงบางส่วน และหินที่ตัดเรียบเสร็จแล้วถูกทิ้งอยู่เรี่ยราดตามรายทาง แสดงให้เห็นการทิ้งงานแบบกะทันหัน ขณะเดียวกันก็มีรอยขีดที่พื้นประตูด้านทิศตะวันออกและผนังด้านทิศตะวันตกบ่งชี้ตำแหน่งดวงอาทิตย์ในวันวิษุวัต ซึ่งตามปฏิทินสากลปัจจุบันตรงกับวันที่ 21 มีนาคม (วสันตวิษุวัต : Vernal equinox ) และ 23 กันยายน (ศารทวิษุวัต : Autumnal equinox ) รวมทั้งรอยขีดที่ประตูด้านทิศเหนือ ทิศใต้ และทิศตะวันตก บ่งชี้ตำแหน่งทางดาราศาสตร์ที่เรียกว่า “ ทิศภูมิศาสตร์ทั้งสี่” (The four cardinals) หลายท่านอาจตั้งคำถามว่าบรรพชนเหล่านั้น ใช้วิธีกำหนดทิศตามหลักดาราศาสตร์ได้อย่างไร คำตอบที่เป็นไปได้มากที่สุดก็คือใช้เทคโนโลยี Shadow plot โดยหาจุดตัดระหว่างเงาของหลักไม้ที่ตั้งตรง กับเส้นรอบวงกลมที่ไม้อันนั้นเป็นจุดศูนย์กลาง เป็นวิธีเดียวกันกับที่ชาวอียิปส์โบราณใช้ในการกำหนดทิศของปีรามิดและวิหารต่างๆ

     ถ้าท่านได้มีโอกาสไปที่ปราสาทภูเพ็ก ตรงกับวัน “ วสันตวิษุวัต” 21 มีนาคม หรือ “ ศารทวิษุวัต” 23 กันยายน จะเห็นด้วยตาตนเองว่าดวงอาทิตย์ขึ้นตรงกลางของประตูห้องวิมาน และเรืองแสงสีแดงอย่างสวยงามเหนือแท่งศิวะลึงค์ที่ตั้งอยู่หน้าประตู ปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์เช่นเดียวกันนี้ก็มีที่ปราสาท นครวัด ที่เมืองเสียบเรียบ ประเทศกัมพูชา ซึ่งสร้างโดยพระเจ้าสุริยะวรมัน ที่ 2 ราว พ.ศ. 1656 – 1693 และอีกหลายปราสาท เช่น ปราสาทพนมบาเค็ง และปราสาทบายน เกี่ยวกับเรื่องนี้ เอลลินอร์ มานนิการ์ (Eleanor Mannika) นักโบราณคดีแห่งบรรพกาลชื่อดังชาวอเมริกันเจ้าของหนังสือ ANGKOR WAT Time, Space, and Kingship ให้ข้อมูลว่าปราสาทนครวัดเต็มไปด้วยหลักฐานทางดาราศาสตร์ที่เชื่อมโยงอย่างลึกซื้งกับความเชื่อของศาสนาฮินดู และเชื่อว่าพระเจ้าสุริยะวรมัน ที่ 2 ประกอบพิธีราชาภิเษกในวัน “ วสันตวิษุวัต” จะเห็นได้ว่าที่ระเบียงด้านทิศตะวันออกของปราสาทนครวัด แสงอาทิตย์ในวันดังกล่าวส่องตรงไปที่ตรงกลางของภาพเกาะสลักพิธีกวนน้ำอมฤต ซึ่งมีรูปพระวิษณุอวตาลเป็นเต่าชื่อ “ กอร์มะ” ทำหน้าที่หนุนภูเขา “ มันดาระ” ไม่ให้จมทะเลน้ำนม

     นอกจากนี้ที่ปราสาทภูเพ็กยังมีแท่งหินทรายสี่เหลี่ยมขนาด 56 ซม. X 56 ซม. มีรูสี่เหลี่ยมเล็กๆเรียงตัวเป็นรูปทรงเรขาคณิต นักโบราณคดีจากกรมศิลปากรให้ความเห็นในหนังสือชื่อ “ รอยอดีตสกลนคร” ว่าช่องสี่เหลี่ยมเหล่านี้อาจมีความหมายถึงการจำลองจักรวาลหรือที่ประทับของเทพเจ้า ซึ่งในสายตาของ สรรค์สนธิ บุณโยทยาน มองทะลุไปถึงตำแหน่งของดวงอาทิตย์ในจักรราศีสำคัญที่เปรียบเสมือนเทพเจ้าของของชาวขอม เพราะพวกเขานับถือดวงอาทิตย์เป็นเทพเจ้า จะเห็นได้ว่าชื่อของกษัตริย์ขอมหลายพระองค์มีคำว่า “ สุริยะ” และ “ อาทิตย์” เช่น สุริยะวรมัน อุทัยอาทิตย์วรมัน คำว่า “ วรมัน” แปลว่า “ ปกป้อง หรือ คุ้มครอง” ดังนั้น สุริยะวรมัน จึงหมายถึง ผู้ที่สุริยะเทพให้การปกป้อง และเมื่อใช้โปรแกรมคอมพิวเตอร์ ดาราศาสตร์ถอดรหัสมุมกวาดของช่องสี่เหลี่ยมเหล่านี้ พบว่าเป็นตำแหน่งดวงอาทิตย์ในราศีสำคัญ เช่น ราศีเมษ ราศีมีน ราศีแมลงป่อง และราศีแพะทะเล เมื่อไปเฝ้าดูดวงอาทิตย์ในเช้าตรู่ของวันที่ตรงกับราศีดังกล่าวก็พิสูจน์ได้ด้วยตาตนเองแบบเชิงประจักษ์ จึงกล่าวได้ว่าเจ้านายชาวขอมซึ่งปกครองเมืองหนองหารหลวง (เชื่อว่าเป็นชื่อเก่าของเมืองสกลนครในยุคขอมเรืองอำนาจ) อุตส่าห์ลงทุนลงแรงอย่างมหาศาลขน ไพล่พลและเครื่องมือจำนวนมากปีนขึ้นไปก่อสร้างปราสาทบนยอดเขาสูง 500 เมตร ท่ามกลางภัยธรรมชาติที่รุมล้อมแทบทุกย่างก้าว ก็เพื่อสร้างศาสนสถานในรูปแบบ “ สุริยะปฏิทินมหาศักราช” ให้เป็นมิ่งขวัญแห่งเมืองหน้าด่านที่สำคัญอย่างหนองหารหลวง นอกจากนี้ปราสาทภูเพ็กยังตั้งอยู่ในเส้นตรงแนว ตะวันออก-ตะวันตก เดียวกันกับ ปราสาทนารายณ์เจงเวง ที่อยู่นอกเมืองหนองหารหลวง ขณะเดียวกันก็ทำมุมเป็นรูปสามเหลี่ยมสวยงามกับ ปราสาทหินพิมาย และปราสาทบายน จนเรียกได้ว่านี่คือ “ สามเหลี่ยมพุทธมหายาน” เพราะทั้งสามแห่งมีความเกี่ยวข้องกับศาสนาพุทธนิกายมหายานของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7

ปราสาทภูเพ็ก สูง 500 เมตร จากระดับน้ำทะเล ตั้งอยู่บนยอดภูเขาซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของเทือกเขา ภูพาน จังหวัดสกลนคร มีรูปร่างเหมือนเขาพระสุเมร และสูงที่สุดในละแวกนั้น	ตัวปราสาทหันหน้าเข้าหาทิศตะวันออกแท้ หรือ “ วิษุวัต” และถูกกำหนดให้อยู่ที่หน้าผาด้านทิศตะวันออกสุด โดยขนก้อนหินทรายมาจากแหล่งที่อยู่ด้านทิศตะวันตกห่างออกไปประมาณ 400 เมตร	ดวงอาทิตย์ส่องแสงเรืองรองเหนือแท่งศิวะลึงค์ ที่หน้าประตูห้องวิมานของปราสาทภูเพ็ก ในเช้าตรู่ของวัน “ วสันตวิษุวัต” แกนของโลกตั้งฉากกับดวงอาทิตย์ทำให้กลางวันเท่ากับกลางคืน ทางโหราศาสตร์ถือว่าเป็นจุดเริ่มต้นของราศีเมษ และเริ่มต้นฤดูใบไม้ผลิ ตรงกับวันที่ 21 มีนาคม ของทุกปี
	ตำแหน่งดวงอาทิตย์ในวัน “ เหมายัน” (Winter solstice) แสงอาทิตย์ตั้งฉากกับผิวโลกที่เส้นรุ้ง 23.5 องศาใต้ เป็นราศี “ แพะทะเล” (Carpricornus) กลางคืนยาวที่สุดในรอบปี ตรงกับวันที่ 21 ธันวาคม	แท่งหินทรายที่ตั้งอยู่หน้าประตูปราสาทภูเพ็ก แสดงตำแหน่งของดวงอาทิตย์ในราศีสำคัญ โดยเริ่มต้นที่ราศีเมษ (Zodiac Aries)

รอยขีดบนพื้นธรณีของประตูปราสาทภูเพ็ก แสดงทิศตะวันออกแท้ หรือเส้นวิษุวัต (Equinox alignment) เป็นตำแหน่งที่ดวงอาทิตย์ขึ้นตรงกลางหน้าปราสาทในวัน “ วสันตวิษุวัต” 21 มีนาคม และ “ ศารทวิษุวัต” 23 กันยายน	ดวงอาทิตย์ขึ้นตรงกับยอดปรางค์อันกลางของปราสาทนครวัด ในวัน “ วสันตวิษุวัต” ตามที่Eleanor Mannika ผู้เชี่ยวชาญดาราศาสตร์แห่งบรรพกาล ชาวอเมริกัน ทำการศึกษาไว้ และเขียนหนังสือ ชื่อ ANGKOR WAT Time, Space, and Kingship
รุ่งสางวันที่ 21 มีนาคม 2551 พระอาทิตย์ขึ้นในทิศตะวันออกแท้ เป็นวัน “ วสันตวิษุวัต” (Vernal equinox) วันนี้จะเห็น “ ดาวเพ็ก” (ดาวศุกร์) ดาวพุธ ดาวพฤหัส และดวงอาทิตย์ เรียงตัวเป็นเส้นตรง ผ่านราศี “ คนแบกหม้อน้ำ” (Zodiac Aquarius)	ตามสูตรของ The First Council of Nicaea เมื่อ ปี ค.ศ. 235 กำหนดให้วัน “ อีสเตอร์” หรือ “ ปาสก้า” ตรงกับ วันอาทิตย์ ถัดจาก Full Moon ที่ตามหลัง “ วสันตวิษุวัต” วันที่ 21 มีนาคม (Vernal equinox) เพราะเชื่อว่าพระเยซูสิ้นพระชนม์บนไม้กางเขน ในวันศุกร์ ขึ้น 15 ค่ำ และตรงกับ “ วสันตวิษุวัต” และ ฟื้นคืนชีพในวันที่สาม คือวันอาทิตย์ ดังนั้นจึงใช้ชื่อวันนี้ว่า Easter Sunday หรือ Pascha ซึ่งเป็นวันสำคัญยิ่งยวดของศาสนาคริสต์